آب زندگی

هفته ی گذشته بود ، یادش بخیر!

در این بحبوحه ای که همه جا صحبت از بی دینی و لاقیدی است ، این همه جمعیت و شور و اشتیاق و حضور در آن هوای برفی و سرد و سخت زمستان ، اعجاب انگیز بود.

یک سال از سفر پرخاطره عراق گذشت و امسال که توفیق آن دست نداد ، به چند سطری از آن یاد می کنم ، باشد که حظی آفریند:

کودکی چند ساله بودم که شوق بازگشایی سفر به عراق را در چندماهی که از جنگ تحمیلی می گذشت در میان مکالمه ی پدر و مادرم شنیدم. در همان احوال کنجکاو شدم و سوالی در ذهنم ایجاد شد که آیا فقط در این چندساله ی پس از انقلاب و وقوع جنگ راه کربلا بسته شده است ، به خاطر ندارم که آن روز این سال را پرسیدم ، اما در این سال ها دانستم که عراق پس از واقعه ی عاشورای سال 61 هجری قمری صحنه ی پرتلاطم حضور شیعیان و پیروان ائمه ی اطهار و جدال دشمنان ایشان برای ممانعت از حضور و زیارت این ابنای مقدسه بوده است.

از اواخر دهه ی 70 و شکل گیری مراوده ی بین دولت و سفرهای مستقیم و غیر مستقیم زوار ایرانی ، شوق این حضور در قلب و جان هر شیعه ی محب در اوج پرواز به سوی آن دیار بوده و هست اما مشکلات این سفر به خصوص موانع خروج از کشور ، هزینه های سفر ، توقف اعزام به دلیل جنگ و بحث امنیت به عنوان واجبی بر استحباب زیارت و از همه مهمتر اذن دخول از سوی صاحب این مشاهد شریفه مسبب عدم این پیشآمد خیر بود.

نهایتا با هدم موانع و مهر دعوتنامه و علی رغم آنکه در اوج نزدیکی به زمان امتحان ورودی دانشگاه که چند ماهی بود که تمام وقتم را به آن اختصاص داده بودم ، توفیق دست داد.

مفهوم رنج از انجام کار و فعالیتی ناشی می شود و در آن انسان نسبت به اجرای آن دچار خستگی و کار آن مستوجب آزار جسم و جان باشد. انجام و اجرای امورات روزمره برای گذران زندگی و رسیدن به مقاصد دنیوی هماره برای آدمی و در جهت رسیدن به مطلوب اینچنین است.

لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي كَبَدٍ ﴿۴- بلد﴾

براستى كه انسان را در رنج آفريده‏ايم

هرچند حق سبحانه و تعالی در ذیل آیات مزمل که پیامبر را به خواندن نماز و عبادت در شباهنگام تشویق و به سوی خود می خواند برای نشان دادن انجام و اجرای این عبادات در هنگامه ای که بدن در خستگی و نیاز به استراحت دارد ، عبارت زیر را به کار می برد که:

إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْءًا وَأَقْوَمُ قِيلًا ﴿۶- مزمل﴾

قطعا برخاستن شب رنجش بيشتر و گفتار [در آن هنگام] راستين‏تر است

اما غایت القصوی بشر در کمال مطلوب ، رسیدن به مقصودی  است که نرسیدنش رنجشی بیش از رنجه گردیدن در راه مقصود دارد.

خبرت هست که بی روی تو آرامم نیست                                 طاقت بار فراق این همه ایامم نیست

خالی از ذکر تو عضوی چه حکایت باشد                              سر مویی به غلط در همه اندامم نیست

این مقام جایگاهی است که در آن از رنجش برای رسیدن به گنج خبری نیست ، مقامی که در آن تنها نرسیدن به مطلوب رنجش است و گنج همان رنج است  :

به بهانه ی جملان زیبایی از جنس انسانیت:

جملات مورد اشاره ، کوتاه ، زیبا و در عین حال آموزنده بود ، اما جا دارد به بهانه ی کلمه ی "زیبا" که به عنوان برداشت و دلیل ماهوی ارائه ی این مقال آمده است ، کمی به فکر فرو رویم.

زیبایی مفهومی نسبی است که حداقل بر روی بسیاری از اشکال و وجهه ها ی آن همه ی ابنای بشر توافق دارند ، چه آنکه ممکن است ذائقه ای از صورتی و شیئ و منظره ای لذت برد و دیگری آن را نپسندد ، اما در خصوص همه ی اشکال آن توافقی  همگانی برای پذیرش این نسبیت موجود نیست. جان کلام مطلق گرایان در بحث زیبایی شناختی ، وجود ثوابتی منجمله حق ، حقیقت و درک یکسان از عوالم معنوی و به خصوص مسائل مربوط به الوهیت است که در این خصوص معتقد به یکسان بودن و لازم الاتباع بودن بشر به یک نوع زیبایی برآمده از حقیقت توسط نظریه پردازان دینی می باشیم.

تغییر ذائقه ی آدمی در هر حال از طی دوران زندگی نسبت به دنیای پیرامونی نشان از تغییرات عمده از احساس ما نسبت به حوادث ، مناظر و اتفاقاتمان است ، رنگ و غذا و لباس و دیگر عناصر روزمره ی زندگی مدام در زندگی ما دچار تغییرات شده اند و ما آنها را که در هر دورانی از زندگی به نوعی و بر اساس احوال هر روزگار پسندیده ایم نشان از این واقعیت انکار ناپذیر دارد. به واقع با ازدیاد سن ، نیازها و فکر ها هم تغییر می کند و طبیعتا احساس آدمی و به تبع آن حس زیبایی شناختی آن نیز متغییر می گردد.

شاید شبیه به این جملات اگر در سنین بسیار کودکی به ما ایفاد گردد ، اصلا ناشنیده از کنار آن بگذریم و یا اگر چنین جملاتی را در صفحه ی تلویزیون در سالهای نوجوانی دیده باشیم بدون درنگ ، شبکه ی سیما را تغییر داده و حتی در حال و احوالی از جوانی نیز ، گوشمان را پر شده از این حرف ها بدانیم ، اما در حال و روزگاری نیز ، این جملات را عین واقعیت و زیبایی آن را به اندازه ی همان احساس فوق العاده ای که از کارتونی در کودکی لذت برده ایم می دانیم.

چرا؟!              

چون  ،احساس ما و نیازهایمان تغییر کرده است.

فحوا و جان مایه ی سخنان و جملات مذکور حاکی از نوعی بزرگی و بزگواری و بزرگ شدنی ناشی از دخول انسانیت در فکر و نیات این جملات است ، وقتی که ما احساس نیاز به کرامت و دوست داشتن ، بخشندگی ، مهربانی ، گذشت ، ایجاد شادی و... می کنیم به نوعی به چشمه ای تشنه گردیده ایم که منشا آن در عالم زمین یافت نمی شود و مفاهیم بشری با معیارهای مادی نمی توانند این سر و راز را پرده بیافکنند

" برای خداست تمامی اسمایی كه بهترین اسماء است پس او را عبادت كنید و با آنها به سویش توجه نمایید."( سوره اعراف، آیه 80(

به واقع معیار زیبایی هر عمل و هر صورت و سیرتی ، میزان نزدیکی و قرابت آن با اصل و سرچشمه ی زیبایی است.

ان الله جمیل و یحب الجمال

انسانی که به سرچشمه ی این جمال متصل گردد ، نه بر چشم ناقص بصر که به چشم دل بر زیبایی ها می نگرد ، داستان نظامی که احوال این زیبایی بینی را در مسیح(ع) متجلی دانسته است ، بسی زیباست که:

پای مسیحا که جهان می‌نبشت          بر سر بازارچه‌ای میگذشت

گرگ سگی بر گذر افتاده دید          یوسفش از چه بدر افتاده دید

بر سر آن جیفه گروهی نظار          بر صفت کرکس مردار خوار

گفت یکی وحشت این در دماغ          تیرگی آرد چو نفس در چراغ

وان دگری گفت نه بس حاصلست          کوری چشمست و بلای دلست

هر کس ازان پرده نوائی نمود          بر سر آن جیفه جفائی نمود

چون به سخن نوبت عیسی رسید          عیب رها کرد و به معنی رسید

گفت ز نقشی که در ایوان اوست          در بسپیدی نه چو دندان اوست

وان دو سه تن کرده ز بیم و امید          زان صدف سوخته دندان سپید

عیب کسان منگر و احسان خویش          دیده فرو کن به گریبان خویش

فرا رسيدن ماه محرم ، ماه پيروزي خون بر شمشير بر عاشقان آن حضرت تسليت باد

شیعیان دیگر هوای کربلا دارد حسین
روی دل با کاروان کربلا دارد حسین

از حریم کعبه جدش به اشکی شست چشم
مروه پشت سر نهاد٬ اما صفا دارد حسین

می برد در کربلا هفتاد و دو ذبح عظیم
بیش از اینها٬ حرمت کوی منا دارد حسین...

بس که محمل ها رود منزل به منزل با شتاب
کس نمی داند عروسی یا عزا دارد حسین

رخت دیبای حرم چون گل به تاراجش برند
تا به جایی که کفن از بوریا دارد حسین

بردن اهل حرم دستور بود و سر غیب
ورنه این بی حرمتی ها کی روا دارد حسین؟

سروران٬ پروانگان شمع رخسارش٬ ولی
چون سحر٬ روشن٬ که سر از تن جدا دارد حسین

سر به قاچ زین نهاده راه پیمای عراق
می نماید خود٬ که عهدی با خدا دارد حسین

او وفای عهد را با سر کند سودا٬ ولی
خون به دل از کوفیان بی وفا دارد حسین

دشمنانش بی امان و دوستانش بی وفا
با کدامین سر کند؟ مشکل دوتا دارد حسین

سیرت آل علی(ع) با سرنوشت کربلاست
هر زمان از ما یکی صورت نما دارد حسین

آب خود با دشمنان تشنه قسمت می کند
عزت و آزادگی بین تا کجا دارد حسین

دشمنش هم آب می بندد به روی اهل بیت
داوری بین با چه قوم بی حیا دارد حسین

ساز عشق است و به دل هر زخم پیکان٬ زخمه ای
گوش کن عالم پر از شور و نوا دارد حسین

دست آخر کز همه بیگانه شد٬ دیدم هنوز
با دم خنجر نگاهی آشنا دارد حسین

شمر گوید: گوش کردم تا چه خواهد از خدای
جای نفرین هم به لب دیدم دعا دارد حسین

اشک خونین گو بیا بنشین به چشم "شهریار"
کاندر این گوشه عزایی بی ریا دارد حسین

برخورد روزانه ی ما از مشاهده ی صحنه های فقر و فحشا به صورت دیداری و شنیداری فکر و ذهنمان را به دو موضوع متوجه می سازد.

نخست آنکه ، وقایع و حوادثی که منجر به حضور ما در این آسایش حداقلی و بهره گیری از مسکن ، خوراک و احترامات اجتماعی را برآورده ساخته است و برای هم نوع دیگر ما ، چنان صحنه هایی را رقم زده است ، چگونه عوامل و مسائلی است

دوم آنکه مسئولیت ما در قبال این امر چیست

موضوع اول مورد بحث این مقال نیست و موضوع دوم در حوزه های مختلفی قابل بررسی که آن را تنها از منظر دینی به بررسی می نشینم.

ابتدا از الگو و اسوه ی مومنان در این خصوص سخن را می آغازیم که :

در قسمتی از  نامه امیرمؤمنان به عثمان بن حنیف، فرماندار بصره آمده است: «هیهات که هوا و هوس برمن غلبه کند تا غذاهای لذیذ را برگزینم. در حالیکه ممکن است در سرزمین حجاز یا یمامه کسانی حتی از دسترسی به یک قرص نان عاجز باشند. آیا من با شکمی سیر بخوابم، در حالی که اطرافم شکم های گرسنه و جگرهای سوزانی باشند».

این مسئولیت ها را در سه حوزه ی زیر بررسی می نماییم

عید ولایت مبارک

مولانا در دفتر ششم مثنوی معنوی که در باب توحید است، شادی این ولایت الهی را اینگونه تعبیر می نمایدکه :

ویـن سبب پیغـمـبــر بـا اجـتـهـــاد                                          نـام خـود و ان عـلـــی مولا نهــاد

گفت هر کو را منم مولا و دوست                                          ابـن عـم من عـلـی مــولای اوست

کـیست مـــولا آن که آزادت کـنـــد                                   بـنــــد رقـیت ز پـایت بـــر کـنـــــد

چــون بـه آزادی نبـوت هادی است                                       مـومنــان را ز انـبـیـــا آزادی است

ای گـــروه مومنــان شــادی کنـیـــد                                   همچـو سـرو و سوسن آزادی کـنیـد

از کودکی و در بحبوحه ی روزهای تاریک ملت در جنگ خانمان سوز تحمیلی و در اوج نا امیدی هایمان ، یکی از ماواهای فکر و جانمان گوش سپار دادن به نوای آسمانی شما بود.

وقتی که می خواندی "برادر نوجونه ، برادر غرق خونه ، برادر کاکلش آتش فشونه"شوری می گرفتیم و در آن احوال کودکانه مان ، وجدی می ساختیم تا بازی های کودکی را با آن رنگ و بوی جنگ دهیم و در خیالاتمان از مام و میهن به دفاع پردازیم. چون قدمی در نوجوانی گذاشتیم و در آن روزهایی که به ایرانی بودمان می بالیدیم و صد البته هنوز نیز بر این عشق می تازیم و خود را کشور مبتکر گفتگوی تمدن ها می خواندیم ، با "ای ایران سرای امید" زندگی می کردیم و زیر لب زمزمه می کردیم "ایران خورشیدی تابان دارد". چون به جوانی رسیدیم و نشئه ای از احوال عشق و عرفان را به مذاق آوردیم در "ای یوسف خوش نام ما"مستغرق بودیم و "در گل بمانده پای دل"متعجب و در تو می نگریستیم که"رنگ رخ خوب تو آخر گواست/ در حرم لطف خدا بوده ای" و دعایمان آن بود که "از خدا می طلبم صحبت روشن رائی". در همه ی این سالها در آن مناجات و ربنایت ، دغدغه ام آن بود که "یا رب این قلب شناسی ز که آموخته بود"

چون در آن آوردگاه سخت به جانب مردم شتافتی و گفتی که"تفنگت را زمین بگذار" دانستم که "رند عالم سوز را با مصلحت بینی چه کار/کار ملکست آنکه تدبیر و تامل بایدش"  چرا که"تو زهمه رنگ جدا بوده ای"

چه اشک ها و چه آه ها که از ما ربودی و چه"آتش زدی در          عود ما نظاره کن در دود ما" تا آنجا که حتی وقتی مذهبی ترین انسانها که نوای آسمانی ات را می شنیدند ، بی اختیار الحاح می داشت که"دعوی عشاق را شرع نخواهد بیان/گونه زردش دلیل، ناله زارش گواست" و خلاصه آنکه "به مژگان سیه کردی هزاران رخنه در دیدنم" و هر جا که اعتراض و گلایه ای از رفتار و کردار شما به زعمم می رسید" آتشم بر جان ولی از شکوه لب خاموش بود/ عشق را از اشک حسرت ترجمانی داشتم" چرا که" درد بی‌عشقی ز جانم برده طاقت ورنه من / داشتم آرام تا آرام جانی داشتم"

همه روز روزه بودن همه شب نماز کردن/ همه سال حج نمودن سفر حجاز کردن

 ز مدينه تا به کعبه سر و پا برهنه رفتن/ دو لب از براي لبيک به وظيفه باز کردن

 به مساجد و معابد همه اعتکاف جستن/ ز ملاهي و مناهي همه احتراز کردن

شب جمعه ها نخفتن به خداي راز گفتن/ ز وجود بي نيازش طلب نياز کردن

 به خدا که هيچکس را ثمر آنقدر نبخشد/ که به روي نا اميدي در بسته بازکردن

در شعر زیبای شیخ بهایی که در مقام و ارج و قرب او در غایت دینداری  شکی نیست ، امکان نوعی قضاوت شما می باشد که می تواند دودمان دینداری را به باد دهد.

مکناد که این نوع نگاه ، دیدی سلبی از آئیین و بزرگداشت مذهب را در ذهن و زبان ما جاری سازد ، حج ، نماز ، روزه و همه ی اعمال و کردار دینی ما جلوه ای است از تعبد ما که اگر روزی بر آن سیاهی از تشکیک نقش بندد مستوجب خسران دنیوی و اخروی ماست . نماز آن جلوه ای است که در قرآن کریم به آن لقب تنهی عن الفحشا و المنکر داده شده است ، روزه داری بهترین راه مقابله با گناه شمرده شده و حج و زیارت خانه ی خدا از مهمترین وظایف کفایی مسلمین تعیین گردیده است . وظایف دینی شمره شده که در مکتب شیخ بهایی ، همسانی آن با بازکردن دری از رحمت برای انسانی تراز گردیده است نه خوار و کوچک که در مواجهه با اصل دینداری که محور قرار دادن حق سبحانه و تعالی و شکستن حصار خودخواهی است به تقابل نشسته است.